Даночен гарант: Може ли вашиот личен имот да биде запленет за долговите на вашата фирма?

Даночниот гарант е правен институт воведен со член 35-а од Законот за даночна постапка, кој дозволува Управата за јавни приходи да го идентификува и задолжи лицето кое со својот личен имот ја гарантира наплатата на неплатениот даночен долг од страна на должникот. Ова не е обична гаранција - ова е законска обврска која се наметнува без вашата согласност и може да резултира со директна одговорност за долговите на компанијата.

Согласно ставот 1 од член 35-а: "За даночниот долг на даночниот должник, утврден со решение на Управата за јавни приходи или неплатен кај поведување на постапка за присилна наплата, наплатата со сиот свој имот ја гарантира лицето кое со своите одлуки влијаело врз стопанските активностите на даночниот должник, од кои произлегол даночниот долг."

Клучно е да се разбере дека своството на даночен гарант не е ограничено само на формалните сопственици. Според ставот 2 од истиот член, даночен гарант може да биде:

1. Лице со удел во даночниот обврзник - Ова вклучува основачи, акционери и содружници во трговско друштво. Одговорноста е сразмерна на процентот на уделот. Ако имате 50% удел во друштво кое има даночен долг од 2 милиони денари, вие лично можете да бидете одговорни за 1 милион денари. Критично е дека одговорноста не е ограничена на висината на вашиот вложен капитал - таа може да го опфати целиот ваш личен имот.

2. Лице кое го застапува даночниот обврзник - Ова вклучува управители, директори и други законски застапници. Висината на одговорноста одговара на товарот кој произлегува од даденото овластување за застапување. Управител кој го потпишува финансиските извештаи и одлучува за плаќањата на компанијата може да биде повикан на целосна одговорност за даночниот долг.

3. Лице кое има долг кон даночниот обврзник - Доколку вие лично должите пари на компанијата (на пример, зедовте заем од компанијата), вашиот долг кон компанијата може да биде употребен за намирување на даночниот долг на компанијата, до висина на вашиот долг кон неа.

4. Лице кое го презема долгот - Доколку со нотарски заверена изјава доброволно го преземете даночниот долг на компанијата, вие станувате одговорни до висина на преземениот долг.

Еден од најчестите аргументи што ги користат бизнисмените кога се соочуваат со одговорност како даночен гарант е повикувањето на член 27 став 3 од Законот за трговски друштва, кој јасно вели: "Содружниците на друштвото со ограничена одговорност не одговараат за обврските на друштвото." Ова е основен принцип на корпоративното право - идејата дека правното лице е одвоен ентитет од неговите сопственици.

Меѓутоа, овој аргументSystemАтично не успева пред македонските судови, и за тоа постојат солидни правни причини засновани на доктрината на lex specialis. Оваа правна максима значи дека специјалниот закон има предимство на примена над општиот закон кога двата закони регулираат иста материја.

Во случај кој беше предмет на пресуди и на Управниот и на Вишиот управен суд, тужителот основач на ДОО аргументираше дека согласно Законот за трговски друштва не треба да одговара за обврските на друштвото. Управниот суд првично му даде за право, но Вишиот управен суд јасно утврди дека Законот за даночна постапка е lex specialis во однос на Законот за трговски друштва.

Зошто е тоа така? Законот за даночна постапка во членот 1 експлицитно утврдува: "Овој Закон е единствена основа на општото даночно право и на даночната постапка." Ова значи дека кога се работи за утврдување и наплата на данок, Законот за даночна постапка има апсолутен приоритет. Кога Управата за јавни приходи ја спроведува даночната постапка и утврдува својство на даночен гарант, таа дејствува во рамките на даночно-правниот однос, а не во рамките на односот регулиран со Законот за трговски друштва.

Понатаму, Законот за трговски друштва навистина ги регулира односите помеѓу содружниците меѓусебно и кон доверителите (член 40 став 4 вели дека доверител на друштвото не може да ги намири своите побарувања од имотот на содружник), но Управата за јавни приходи не е обичен доверител - таа е државен орган кој ги спроведува даночните закони и има посебни овластувања утврдени со специјален закон.

Оваа правна ситуација создава многу сериозна реалност за македонските бизнисмени: формата на ДОО или АД не ве штити автоматски од лична одговорност кога станува збор за даночни обврски. Ограничената одговорност која ја нуди корпоративната форма се применува на коммерцијалните обврски, но не и на даночните обврски кога се исполнети условите од член 35-а.

Постапката за присилна наплата и утврдување на својство на даночен гарант не започнува автоматски. Постои јасна процедура утврдена со Законот за даночна постапка, и разбирањето на оваа процедура е критично за да знаете кога сте во ризик и кога треба итно да реагирате.

Постапката започнува кога даночниот должник (компанијата) не го платил даночниот долг во предвидениот рок. Најнапред, Управата за јавни приходи донесува решение со кое го утврдува даночниот долг на правното лице. Ова решение го содржи износот на долгот, правната основа, периодот за кој се однесува, и рокот за плаќање. Доколку компанијата не го плати долгот во рокот, Управата започнува со постапка за присилна наплата.

Постапката за присилна наплата, согласно член 140 став 1 од Законот за даночна постапка, се спроведува по следниов редослед: (1) блокирање на парични средства на трансакциските сметки; (2) наплата од трети лица кои имаат парични обврски кон должникот; (3) продажба на подвижни предмети; (4) продажба на хартии од вредност; (5) продажба на недвижности; (6) продажба на други имотни права.

Токму во овој момент - кога е започната постапката за присилна наплата против компанијата - Управата за јавни приходи може да донесе решение за утврдување на својство на даночен гарант. Ова решение се донесува во постапка утврдена со член 83 од Законот за даночна постапка. Во ова решение, Управата ќе го идентификува лицето кое е даночен гарант, ќе го наведе правниот основ (член 35-а), ќе го утврди износот за кој лицето е одговорно, и ќе започне постапка за присилна наплата и од личниот имот на физичкото лице.

Критично е да се разбере дека откако ќе биде донесено решение со кое сте утврдени како даночен гарант, Управата може да започне директна присилна наплата од вашиот личен имот. Ова значи: блокирање на вашата лична банкарска сметка, запленување на вашите лични подвижни предмети (автомобили, опрема), и во најекстремни случаи, запленување и продажба на вашите недвижности (куќа, стан, земјиште).

Понатаму, на неплатениот износ се пресметува камата за доцнење која моментно изнесува 0,03% за секој ден доцнење. На годишно ниво, тоа е речиси 11% годишна камата. Ако компанијата има даночен долг од 2 милиони денари и постапката трае две години, каматата сама може да достигне речиси половина милион денари дополнително.

Иако одредбите за даночен гарант се многу строги, Законот за даночна постапка предвидува важен исклучок кој може да ве ослободи од одговорност. Овој исклучок е критичен за да се разбере и потенцијално може да ве спаси од финансиска катастрофа.

Согласно ставот 3 од член 35-а: "По исклучок за пристигнатиот а неплатен долг на даночниот обврзник кој е должник, настанат по основ на самооданочување или утврден од страна на Управата за јавни приходи, лицата од ставот (2) алинеи 1 и 2 на овој член не се гаранти за неплатениот данок, доколку докажат дека биле оневозможени за плаќање на пристигнатиот данок поради претходно нерешено правно прашање за кое е надлежен државен орган или суд."

Ова значи дека основачите и управителите (но не и лицата кои имаат долг кон компанијата или оние кои доброволно го презеле долгот) може да избегнат одговорност како даночни гаранти доколку докажат две клучни работи:

Прво, дека постоело претходно нерешено правно прашање. Ова може да биде спор околу примената на даночните прописи, неј асност во законот, или правно прашање кое било предмет на судска постапка. На пример, доколку постои спор околу тоа дали одредена трансакција подлежи на ДДВ и тоа прашање е во постапка пред судовите, ова може да биде основ за ослободување од одговорност.

Второ, дека поради ова нерешено правно прашање биле оневозможени да го платат данокот. Не е доволно само да постои правно прашање - треба да се докаже дека токму тоа правно прашање ве спречило да го платите данокот. Ова значи дека мора да постои директна врска помеѓу нерешеното правно прашање и невозможноста за плаќање.

Важно е да се напомене дека товарот на докажување е на вас - мора да приложите докази дека овие услови се исполнети. Ова можат да бидат: судски предмети во кои е поставено правното прашање, барања за мислење упатени до Управата за јавни приходи или Министерството за финансии, правни мислења од стручни лица, и други документи кои покажуваат дека постоела објективна невозможност за плаќање поради нерешеното правно прашање.

Исто така, важно е да се нагласи дека овој исклучок не се применува на сите видови даночни гаранти. Лицата кои имаат долг кон даночниот обврзник или кои доброволно го презеле долгот не можат да се повикаат на овој исклучок - нивната одговорност е апсолутна.

Еден особено поучен случај за институтот на даночниот гарант е пресудата на Вишиот управен суд (УЖ-3.бр.65/2019), која потврди пресуда на Управниот суд (У-5.бр.886/2018). Овој случај е совршена илустрација на тоа како формално-правните недостатоци во решението на Управата можат да ја поништат целата постапка, дури и кога материјално-правната основа за одговорност јасно постои.

Фактите се едноставни: физичко лице П.П. од село Македонија било основач со 50% удел во компанија Г-П ДОО која имала неплатен даночен долг од речиси 4 милиони денари (точно 3.962.952 денари). Управата за јавни приходи донела решение со кое лицето П.П. било утврдено како даночен гарант и било задолжено да плати 50% од долгот, односно 1.981.476 денари, плус камата од 0,03% за секој ден доцнење.

Тужителот П.П. се повикал на член 27 став 3 од Законот за трговски друштва, аргументирајќи дека како содружник не одговара за обврските на друштвото. Управниот суд првично му дал за право и го поништил решението на Управата. Управата поднела жалба до Вишиот управен суд.

Вишиот управен суд донел фасцинантна пресуда. Судот јасно утврдил дека Законот за даночна постапка е lex specialis во однос на Законот за трговски друштва, и дека лицето П.П. ПРАВИЛНО е утврдено како даночен гарант согласно член 35-а. Меѓутоа, судот ја одбил жалбата на Управата и ја потврдил пресудата на Управниот суд за поништување на решението, но од сосема други причини.

Вишиот управен суд утврдил дека решението на Управата за јавни приходи содржи критични формално-правни недостатоци кои го прават нејасно и неприменливо:

Недостаток 1: Не е наведено претходното решение. Решението за утврдување на својство на даночен гарант мора да се однесува на веќе утврден даночен долг. Меѓутоа, во решението не било јасно наведено кое претходно решение го утврдило даночниот долг на компанијата Г-П ДОО, од кој произлегува одговорноста на П.П. Без референца на претходното решение, е невозможно да се утврди дали постапката е правилно водена.

Недостаток 2: Не е наведен периодот на долгот. Решението не наведувало за кој период се однесува даночниот долг. Дали станува збор за ДДВ за 2016 година? За данок од добивка за 2015-2017? Без овој елемент, е невозможно да се провери точноста на пресметката и да се утврди дали долгот евентуално е застарен.

Недостаток 3: Нејасна пресметка на износот. Не било објаснето како е пресметан износот од 1.981.476 денари за кој П.П. е задолжен. Иако судот утврдил дека овој износ е 50% од вкупниот долг (што одговара на уделот на П.П.), во самото решение тоа не било јасно наведено.

Недостаток 4: Отсуство на докази за уделот. Управата само навела дека "согласно нејзината евиденција" П.П. има 50% удел, но не ги приложила доказите. Треба да се приложи извод од Централниот регистар или други документи кои го потврдуваат уделот.

Правната последица на овие недостатоци била драматична: решението било поништено, и Управата морала да започне одново целата постапка. Во меѓувреме, поминале речиси две години, каматата продолжила да тече, а државата не успеала да наплати ниту денар од даночниот долг.

Оваа пресуда е par excellence пример за тоа колку е важно решенијата да бидат формално и материјално правилно составени. Од друга страна, таа е и важна поука за бизнисмените: дури и кога материјално-правната основа за одговорност постои, формалните недостатоци во решението можат да бидат основ за негово поништување. Ова не значи дека конечно ќе избегнете одговорност - значи само дека Управата ќе мора да донесе ново, правилно решение.

Сознанието дека може да бидете лично одговорни за даночните долгови на вашата компанија е застрашувачко, но не е причина за паника. Постојат конкретни, практични чекори кои можете да ги преземете за да го минимизирате ризикот од да станете даночен гарант, или за да ја оспорите одлуката доколку веќе сте утврдени како таков.

1. Воспоставете строга финансиска дисциплина и даночна транспарентност. Најдобрата заштита е превенцијата. Обезбедете навремено и точно плаќање на сите даночни обврски. Воспоставете систем каде даночните обврски се плаќаат како приоритет, пред дистрибуција на дивиденди или други исплати. Води прецизна даночна евиденција и чува ги сите документи кои ги поткрепуваат вашите даночни пријави.

2. Ангажирајте професионален даночен советник или сметководител. Даночното право во Македонија е комплексно и се менува често. Професионалец кој е посветен на следење на законските измени и правилна примена на прописите е инвестиција која многукратно се враќа. Даночниот советник не само што ќе обезбеди точно пресметување и навремено плаќање на даноците, туку може и да идентификува законски можности за даночно планирање кои ќе ја намалат вашата даночна обврска.

3. Одвојте ги личните и деловните финансии. Никогаш не мешајте лични и деловни средства. Не земајте "зајмови" од компанијата без формални договори и редовно враќање. Секој долг кој го имате кон компанијата може да стане основ за одговорност како даночен гарант. Доколку навистина треба да земете средства од компанијата, тоа направете го преку формална исплата на дивиденда или плата, на која ќе платите соодветни даноци.

4. Документирајте ги сите клучни деловни одлуки. Доколку компанијата наиде на финансиски тешкотии и не може да ги плаќа сите обврски, документирајте го процесот на одлучување. Водете записници од собраниете на содружниците и од состаноците на управниот одбор. Доколку одлучите да платите на добавувачи наместо на Управата за јавни приходи, имајте јасни деловни причини за тоа (на пример, за да ја одржите оперативната способност на компанијата). Документацијата може да биде клучна во докажувањето дека вашите одлуки биле деловно оправдани.

5. Бидете проактивни во комуникацијата со Управата за јавни приходи. Доколку компанијата наиде на финансиски проблеми и не може да ги плати даноците навреме, не игнорирајте го проблемот. Обратете се во Управата за јавни приходи и побарајте одложено плаќање или рефундирање на долгот. УЈП има можности за договор за одложено плаќање во рати, што може да ја спречи постапката за присилна наплата.

6. Доколку добиете решение за утврдување на својство на даночен гарант, веднаш побарајте правна помош. Имате право на жалба против решението во рок од 15 дена од денот на приемот. Жалбата се поднесува до Управата за јавни приходи, која ја доставува до второстепениот орган (Министерството за финансии). Во жалбата, детално образложете зошто сметате дека решението е неосновано. Евентуално ангажирајте адвокат специјализиран за даночно право.

7. Внимателно проверете го решението за формални недостатоци. Како што видовме од анализираниот судски случај, формалните недостатоци можат да бидат основ за поништување на решението. Проверете дали решението ги содржи сите битни елементи: референца на претходното решение со кое е утврден даночниот долг, период за кој се однесува долгот, јасна пресметка на износот за кој сте одговорни, докази за вашиот удел или положба во компанијата, и рок за плаќање.

8. Размислете за реструктуирање на сопственичката структура. Доколку работите во високоризична индустрија или имате значителна даночна изложеност, размислете за реструктуирање на сопственичката структура за да го намалите личниот ризик. Ова може да вклучува холдинг структури, пренос на дел од уделот на фамилијарни членови, или други легални механизми. Меѓутоа, ова мора да се направи проактивно, не како реакција на веќе постоечки даночен долг - обидот за избегнување на одговорност по настанувањето на долгот може да се смета за измама.

Доколку веќе сте добиле решение со кое сте утврдени како даночен гарант, не паничарете, но дејствувајте брзо. Вашата реакција во првите денови по добивањето на решението може да ја одреди исходот на целата ситуација.

Чекор 1: Внимателно прочитајте го решението. Проверете ги сите елементи: правна основа, износ, период, пресметка, докази, рок за плаќање, и поука за правни лекови. Идентификувајте ги сите евентуални нејасности или недостатоци. Направете копии од решението и чувајте ги безбедно.

Чекор 2: Веднаш консултирајте со адвокат или даночен советник. Времето е од суштинска важност. Рокот за жалба е само 15 дена, и пропуштањето на овој рок значи дека решението станува конечно и извршно. Стручното правно мислење може да идентификува основи за успешна жалба кои вие можеби не би ги забележале.

Чекор 3: Соберете ги сите релевантни документи. Ова вклучува: извод од Централниот регистар, финансиски извештаи на компанијата, претходни решенија на УЈП против компанијата, доказ за ваша позиција во компанијата (основачки акт, решение за именување на управител, итн.), евиденција за исплати и финансиски трансакции, и секоја друга документација релевантна за случајот.

Чекор 4: Подгответе и поднесете жалба. Жалбата мора да биде јасна, прецизна, и правно основана. Наведете ги сите основи зошто сметате дека решението е погрешно: формални недостатоци (непотполно решение, отсуство на битни елементи), материјално-правни недостатоци (погрешна правна квалификација, погрешно утврдена фактичка состојба), или примена на исклучокот (докажување дека сте биле оневозможени за плаќање поради нерешено правно прашање).

Чекор 5: Побарајте запирање на извршувањето. Заедно со жалбата, можете да поднесете барање за запирање на извршувањето до одлучувањето по жалбата. Ова е особено важно доколку веќе е започната постапка за присилна наплата. Барањето мора да биде основано - на пример, ако постои сериозна веројатност дека решението е погрешно и ако присилната наплата би предизвикала несразмерна штета.

Чекор 6: Разгледајте можност за спогодба. Во некои случаи, може да биде поразумно да се договорите со Управата за јавни приходи за рефундирање на долгот во рати, наместо да ризикувате блокирање на сметка и запленување на имот. Ова не значи дека признавате дека решението е правилно - можете истовремено да водите постапка за оспорување на решението и да преговарате за плаќање.

Чекор 7: Подгответе се за судска постапка. Доколку вашата жалба до Министерството за финансии биде одбиена, имате право да поднесете тужба до Управниот суд во рок од 30 дена. Управносудската постапка е последната инстанца за заштита на вашите права, и може да резултира со целосно поништување на решението. Меѓутоа, треба да бидете свесни дека ова е долга и скапа постапка.

Чекор 8: Заштитете го вашиот имот (легално). Додека трае постапката, можете да преземете легални чекори за заштита на вашиот имот. Меѓутоа, бидете многу внимателни - обидот за прикривање на имот или пренос на имот со цел избегнување на даночните обврски е кривично дело. Консултирајте се со адвокат пред да преземете какви било чекори за распоредување со имот.